Regioblad december 2020

8 - Regioblad MARIA LACTANS; EEN AFBEELDING VAN DE MOEDER GODS Bij de doop worden dopelingen vaak aan Maria toegewijd. Bruidsparen brengen, nadat hun huwelijk is ingezegend, vaak een groet aan Maria. Veel kerken en kapellen zijn toegewijd aan Maria. Maria neemt een belangrijke plaats in, in onze geloofsbeleving, ook in onze regio. De plaatselijke historie is doorspekt met verhalen en legendes over Maria. Een belangrijke kant van Maria, welke doorgaans onderbelicht wordt, is die van menselijke jonge moeder en kraamvrouw. Het Meertensinstituut meldt dat de verering van Maria in het kraambed (Maria in Puerperio), in vroeger tijden, in Zeeland plaats vond in Axel, Tholen en Reimerswaal. In Axel was er in de jaren voor de reformatie, een altaar gewijd aan Maria in het kraambed en in Tholen bestond er zelfs een gilde van O.L.Vrouw in het Kinderbed. Uit deze tijd (1410) stamt ook de Axelse Maria Lactans; de voedende Maria. Dit beeld heeft een boeiende geschiedenis, die ik hieronder vertel: In overleg met de diocesane liquidatiecommissie Breda is besloten dat een aantal voorwerpen uit de H.Gregorius de Grote kerk te Axel in permanente bruikleen werd gegeven aan het museum ‘Het Warenhuis’. In 2014 werd Maria Lactans toegevoegd aan die collectie. Het is een staand Mariabeeld met het kind Jezus op de arm terwijl Maria het kind borstvoeding geeft . Het is het 80cm hoge houten beeld van de gekroonde Maria. In de kerk hing bij dit beeld een beschrijving in lijst en zwart- wit foto. De tekst begon met O.L.V. van Axel B.V.O. Anno 1287. Het beeld op de foto lijkt hetzelfde beeld te zijn, maar dan uitgevoerd in marmer. De conservator van museum ’Het Warenhuis’ heeft onderzocht en gevonden dat dit marmeren beeld waarschijnlijk dateert uit 1410 (en beslist niet uit 1278) en is gemaakt in Doornik of directe omgeving. De oorspronkelijke beschildering van dat beeld is nog te zien aan de verfrestjes in de kroon. Dit marmeren Mariabeeld behoorde toe aan de nonnen uit het klooster Ter Haghen nabij Zuiddorpe, gesticht kort vóór 1236. Het beeld was een geschenk van de gravin van Vlaanderen (Johanna van Constantinopel) aan de nonnen vanwege alle ontberingen die in het klooster geleden waren door overstromingen en rampspoed. Ook kregen de cisterciënzerinnen een grote lap grond ten geschenke van de gravin. Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648) vluchtten de nonnen, voor de geuzen, naar Gent. Hun klooster Ter Haghen was al tijdens de beeldenstorm van 1566 volledig verwoest. Het marmeren beeld was gelukkig tijdig door de nonnen in veiligheid gebracht. In de tijd dat het marmeren beeld gemaakt werd (rond 1410), was het heel gebruikelijk dat er voorstellingen gemaakt werden van legenden en bijbelverhalen. Franciscus van Assisi had in 1223 in het bos van Greccio de eerste kerstvoorstelling laten zien. In een grot had hij een kribbe, een os en een ezel en een moeder met kind geplaatst. Hierbij las hij het Lucas evangelie voor. De kerststal was geboren. Zo kon hij aan ongeletterde en eenvoudige mensen het kerstverhaal duidelijk maken. Door die voorstellingen en verhalen kreeg Maria een steeds aardser en menselijker gezicht. Ze werd vrouw en moeder. Op het eind van het concilie van Trente (1563) trok de kerk de leer weer strakker en puriteinser. De “uitwassen” van de volksdevotie moesten verdwijnen. Een voorstelling van Maria in verwachting of Maria in het kraambed was nu uit den boze. Een zogende Maria met ontblote borst zou opzwepen tot lust. Er begon een soort 2e beeldenstorm in de kerk. Gelukkig zijn er nog van deze verboden voorstellingen uit de middeleeuwen bewaard gebleven, evenals het origineel van ‘onze’ Maria Lactans. Zou dat niet zo zijn geweest, dan had pastoor Goedstouwers nooit deze mooie replica kunnen laten maken en naar Axel kunnen halen. Na de Franse Revolutie dook het beeld weer op uit de vergetelheid, in het Gentse karmelietenklooster, waar het zich nu nog steeds bevindt. Het is inpandig geplaatst in een verhoogde zwarte marmeren nis in een muur. Helaas is het niet toegankelijk voor publiek. Pastoor L. Goedstouwers, pastoor van Axel van 1931 tot 1940 was een man met een grote Maria devotie. Hij heeft geprobeerd het marmeren beeld 'terug' naar Axel te krijgen. De bevoegde Gentse kerkelijke autoriteiten vonden dat echter geen goed idee. Het beeld zou niet veilig zijn in dat protestantse Axel. Pastoor Goedstouwers was niet voor één gat te vangen. Hij liet daarom een eikenhouten kopie maken van dit miraculeuze en unieke beeld en noemde het O.L.-Vrouw van Axel. Andere namen die hij dit beeld gaf waren: O.L.-Vrouw van ter Hage en Moeder van de Zalige Hoop. Hij plaatste dit beeld, een replica, in de parochiekerk H.-Gregorius de Grote. Het oorspronkelijke beeld bleef in België. Aan een van de pilaren werd bovendien een afbeelding geschroefd van het origineel. Pastoor Goedstouwers liet er ook een bidprentje van drukken. Hierin vestigt hij alle vertrouwen op de Axelse Maria en Moeder van de Zalige Hoop. Wellicht keek hij een beetje met jaloerse blik naar de bedevaart in Zuiddorpe? Goedstouwers had grootse plannen voor de Mariaverering in Axel. De maanden mei en oktober wijdde pastoor Goedstouwers speciaal aan de verering van O.L.Vrouw van Axel, met alle avonden een Lof en een rozenkransgebed. De mensen kwamen echter alleen uit de eigen parochie; O.L.Vrouw van Axel was onvoldoende bekend. Na verloop van tijd was de Mariaverering in Axel weer, zoals dat ook in alle andere parochies gebruikelijk was. In de middeleeuwen was het heel gewoon dat de kunstenaar die een schilderij of beeltenis ver- vaardigde zijn naam niet in of op het kunst- werk zette. Maar de maker van de werkelijk prach- tige replica uit de tijd van pastoor Go e d s t o uwe r s , wie was dat? We hebben deze kun- stenaar helaas nog niet kunnen trace- ren. Wat we wel bijna zeker weten, is dat Maria Lactans vanaf de tweede helft van 2021 weer in volle glorie getoond kan worden in de vaste opstel- ling van Museum ‘Het Warenhuis’.